اهمیت علوم پایه همواره در سطوح دانشگاهی و عمومی موردبحث بوده است. علوم پایه سرچشمه و زمینه‌ساز پیشرفت در سایر زمینه‌های علمی است و هرگونه پیشرفت در فناوری بدون پیشرفت در علوم پایه ممکن نیست. به همین خاطر است که اکثر کشورهای توسعه‌یافته توجه بسیاری به توسعهٔ این علوم دارند و در این زمینه سرمایه‌گذاری‌های کلانی انجام می‌دهند. اما بزنگاه‌های تاریخی گاهی بیش از پیش اهمیت این علوم را نمایان می‌کند. همه‌گیری ویروس کووید ۱۹ که بیش از دو سال است همهٔ مردم جهان را درگیر کرده، تاکنون جان‌های بسیاری را گرفته و آسیب‌های بسیاری برای بخش‌های مختلف زندگی بشری ایجاد کرده است. بدون نتایج علمی به‌دست‌آمده توسط دانشمندان حوزهٔ علوم پایه در دهه‌ها و حتی قرن‌های گذشته، شرایط فعلی می‌توانست خیلی بدتر از این باشد. بدون علوم پایه چگونه می‌توانستیم بدانیم که این عفونت ناشی از یک ویروس است، این ویروس چه شکلی دارد و توالی و تنوع ژنتیکی‌اش چگونه است؟ این فهرست را می‌شود ادامه داد: آزمایش، درمان، واکسن‌ها، مدل‌سازی اپیدمیولوژیک و حتی ارتباطات سریع و از راه دور؛ در مجموع، هر چیزی که به ما کمک کرد تا با همه‌گیری و پیامدهای آن مبارزه کنیم، همگی ریشه در علوم پایه دارند.
سند ۲۰۳۰ که در سال ۲۰۱۵ در مجمع عمومی سازمان ملل به تصویب رسید، چشم‌اندازی در جهت توسعهٔ پایدار برای همهٔ مردم جهان است که ذیل ۱۷ هدف اصلی نقشهٔ راه جامعهٔ بین‌المللی را تا سال ۲۰۳۰ ترسیم می‌کند. شش هدف از این اهداف یعنی «سلامتی مطلوب» (هدف ۳)، «آب سالم و بهداشت» (هدف ۶)، «انرژی ارزان و تجدیدپذیر» (هدف ۷)، «اقدام دربارهٔ آب‌وهوا» (هدف ۱۳)، «استفادهٔ پایا از اقیانوس‌ها» (هدف ۱۴) و «استفادهٔ پایا از زمین» (هدف ۱۵) به‌وضوح مستقیماً با پیشرفت علوم پایه در ارتباط است و این نشان‌دهندهٔ اهمیت علوم پایه برای نیل به اهداف توسعهٔ پایدار در سطح جهانی است.
سازمان جهانی یونسکو در نوامبر سال ۲۰۱۹، در قطعنامه چهلمین کنفرانس عمومی خود، سال ۲۰۲۲ را سال بین‌المللی «علوم پایه برای توسعهٔ پایدار» نامگذاری کرد. هدف از این اقدام توجه بیشتر به نقش حیاتی علوم پایه در درک و حل چالش‌های مرتبط با پزشکی، صنعت، کشاورزی، منابع آب، برنامه‌ریزی انرژی، محیط زیست، ارتباطات، فرهنگ و اهمیت و تأثیر علوم پایه در بهبود رفاه جهانی برای نسل‌های فعلی و آینده است. سال ۲۰۲۲ به مناسبت صد سالگی جایزه نوبل که در سال ۱۹۲۲ به نیلز بوهر فیزیکدان دانمارکی به خاطر تحقیقات وی در ساختار اتم‌ها و تشعشعات ناشی از آنها تعلق گرفت و همچنین به مناسبت صدمین سالگرد تاسیس اتحادیه بین‌المللی فیزیک محض و کاربردی (IUPAP) به میزبانی کشور بلژیک در همین سال، به نام سال بین‌المللی علوم پایه نامگذاری شده است.
تعداد از برندگان جایزهٔ نوبل و مدال فیلدز عضو کمیتهٔ سال جهانی علوم پایه هستند؛ از جمله بری بریش، فیزیکدان آمریکایی و برنده نوبل فیزیک در سال ۲۰۱۷، ریچارد هندرسون، شیمی‌دان بریتانیایی و برندهٔ نوبل شیمی در سال ۲۰۱۷، فرانسواز باره سینوسی، ویروس‌شناس فرانسوی و برندهٔ جایزهٔ نوبل فیزیولوژی یا پزشکی در سال ۲۰۰۸ و همچنین سدریک ویلانی، ریاضیدان فرانسوی و برندهٔ مدال فیلدز در سال ۲۰۱۰. همچنین نهادهای علمی بسیاری (بیش از ۷۰ نهاد) از جمله سازمان اروپایی پژوهش‌های هسته‌ای (CERN)، اتحادیه بین‌المللی فیزیک محض و کاربردی (IUPAP) و اتحادیه جهانی ریاضیات (IMU) وظیفهٔ سازمان‌دهی رویدادهای سال جهانی علوم پایه را بر عهده دارند.
در ایران ستاد ملی بزرگداشت سال جهانی علوم پایه وظیفهٔ سازمان‌دهی رویدادهای مرتبط را بر عهده دارد. بیانیهٔ این ستاد به شرح زیر است:
ﻧﻘﺶ و اﻫﻤﯿﺖ ﻋﻠﻮم ﭘﺎﯾﻪ در ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮐﺸﻮر ﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻧﯿﺴﺖ. ﻋﻠﻮﻣﯽ ﻣﺜﻞ ﺷﯿﻤﯽ، ﻓﯿﺰﯾﮏ و رﯾﺎﺿﯽ ﻫﻤﻮاره ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺮدم و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ و رﺧﺪادﻫﺎی ﻋﻠﻤﯽ در ﺣﻮزه ﻋﻠﻮم ﭘﺎﯾﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮوهﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺮدم و ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﺳﻄﻮح ﺳﻮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ، ﭘﯿﮕﯿﺮی ﻣﯽﺷﻮد. در واﻗﻊ ﺟﺬاﺑﯿﺖ ﻋﻠﻮم ﭘﺎﯾﻪ در ﻃﺮح ﭘﺮﺳﺶﻫﺎی بنیادی و ﺗﻼش ﺑﺮای ﯾﺎﻓﺘﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮای آﻧﻬﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺟﺬاﺑﯿﺖ اﯾﻦ ﻋﻠﻮم در ﻧﺰد ﻣﺮدم ﻣﯽ ﺷﻮد. ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎی ﻧﺎدرﺳﺖ و ﺑﺮﺧﯽ ﮐﺞﺳﻠﯿﻘﮕﯽ ﻫﺎ ﺑﺎﻋﺚ دور ﺷﺪن ﺟﺎﻣﻌﻪ از اﯾﻦ ﻋﻠﻮم ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص، ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺷﺘﻐﺎل و ﻣﻌﯿﺸﺖ را ﻣﯽﺗﻮان ﻋﺎﻣﻠﯽ ﺑﺮای ﮐﺎﻫﺶ اﻗﺒﺎل ﺑﻪ ﻋﻠﻮم ﭘﺎﯾﻪ در ﮐﺸﻮر داﻧﺴﺖ؛ اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﺛﺮ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﯽﺗﻮان در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ در ﻧﻈﺮ ﻧﮕﺮﻓﺖ. اﮐﻨﻮن ﮐﻪ ﺳﺎل 2022 ﻣﯿﻼدی ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺎل ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻋﻠﻮم ﭘﺎﯾﻪ در ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﺎم ﮔﺬاری ﺷﺪه اﺳﺖ، زﻣﯿﻨﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺠﻤﻦ ﻫﺎی ﻋﻠﻤﯽ ﻋﻠﻮم ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺎ ﻫﻢاﻓﺰاﯾﯽ و ﺧﺮد ﺟﻤﻌﯽ ﺿﻤﻦ ﺑﺮﺷﻤﺮدن ﻣﺸﮑﻼت و ﻣﻌﻀﻼت اﯾﻦ ﻋﻠﻮم در ﮐﺸﻮر، ﺗﻮﺟﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖﻣﺪاران در ﺣﻮزه ﻋﻠﻢ و ﻓﻨﺎوری را ﺑﻪ اﻫﻤﯿﺖ و ﺟﺎﯾﮕﺎه اﯾﻦ ﻋﻠﻮم ﺟﻠﺐ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﺑﺎ اراﺋﻪ راهﮐﺎریﻫﺎی اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ زﻣﯿﻨﻪ رﺷﺪ اﯾﻦ ﻋﻠﻮم در ﮐﺸﻮر را ﻓﺮاﻫﻢ آورﻧﺪ.
در همین راستا شورای سیاست‌گذاری بزرگداشت سال بین‌المللی با حضور نهادهای مختلف و از جمله انجمنهای علمی مرتبط با علوم پایه تشکیل گردید که وزیر محترم علوم به عنوان رییس این شورا و دبیر محترم شورای عالی عتف به عنوان نائب رییس آن و جناب آقای دکتر نصیری به عنوان دبیر آن انتخاب شده‌اند. ذیل این شورا، کمیته اجرایی تشکیل شده است که ۱۷ عضو از رؤسای انجمنهای علمی کشور چون انجمنهای فیزیک، انجمن شیمی، ریاضی، زمین‌شناسی، زیست‌شناسی، آمار و انجمن ژنتیک را شامل می‌شود.
اهداف ستاد ملی:
- ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی و اﺟﺮای روﯾﺪادﻫﺎی ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺳﺎل ﻋﻠﻮم ﭘﺎﯾﻪ
- ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻣﺸﮑﻼت ﻋﻠﻮم ﭘﺎﯾﻪ در ﮐﺸﻮر
- اﺟﺮای ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ﺗﺮوﯾﺠﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر آﺷﻨﺎﯾﯽ ﻣﺮدم و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ ﻣﻔﺎﺧﺮ ﮐﺸﻮر در ﻋﻠﻮم ﭘﺎﯾﻪ
- اﺟﺮای ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ﺗﺮوﯾﺠﯽ ﺑﺎ ﻫﺪف ﻧﺸﺎن دادن اﻫﻤﯿﺖ و ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮای ﺟﺎﻣﻌﻪ
- ﺣﻤﺎﯾﺖ و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻋﻠﻤﯽ از داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻋﻠﻮم ﭘﺎﯾﻪ
- ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎی ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻬﺮهﺑﺮداری در راﺳﺘﺎی ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻋﻠﻮم ﭘﺎﯾﻪ در ﮐﺸﻮر
- ﺗﻮﺳﻌﻪ روش ﻫﺎی ﻧﻮﯾﻦ آﻣﻮزﺷﯽ در ﺣﻮزه ﻋﻠﻮم ﭘﺎﯾﻪ
نویسنده: روح‌الله مفید
