مجموعه ۴ جلدی «تاریخ ادبیات ایران و قلمرو زبان فارسی»، مجموعه ای است است که توسط مهدی زرقانی استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد، با رویکرد اصالت دادن به تطور و تحول ژانرها نوشته شده است. این مجموعه سعی دارد چشم‌اندازی از رویکرد ژانری به مطالعات تاریخ ادبی را پیش‌روی محققانی قرار دهد که می‌خواهند از چنین منظری به تاریخ ادبیات بنگرند. در بخش نخست، این کتاب به سراغ عصر پیشااسلامی رفته است تا نشان دهد که چگونه ژانرها در دل اساطیر شکل گرفتند و چه تغییراتی را تا ظهور اسلام از سرگذراندند. ظهور اسلام تحول بنیادینی در تطور ژانرهای ادبی ایجاد کرد که از آن به «دگردیسی» تعبیر می‌کنند و موضوع بخش دوم این کتاب ابعاد و نشانه‌های فرایند این دگردیسی است. پس از تحولات ژانرها را در دوره بعد از دگردیسی بررسی می‌کند و از این‌رو این موضوع بخش سوم کتاب حاضر را تشکیل می‌دهد که جلد نخست تطور و تحول مذکور را از میانه قرن سوم تا میانه قرن پنجم پیش چشم مخاطب می‌آورد. جلدهای بعدی کتاب با همین رویکرد به سراغ دیگر دوره‌های تاریخ ادبی ایران رفته است و از این روی گرچه رویکرد واحدی بر چهار جلد حاکم است اما ساختار جلدها از الگوی واحدی تبعیت نمی‌کند. بازه زمانی مورد نظر در جلد دوم از میانه قرن پنجم تا پایان قرن هشتم است و جلد سوم بررسی‌های خود را از قرن نهم آغاز و تا پایان سده دوازدهم ادامه می‌دهد. جلد چهارم نیز که آخرین جلد از این مجموعه چهارجلدی است، تاریخ ادبیات ایران را از ادوار پیش از اسلام تا حدود انقلاب مشروطه با رویکرد ژانری بررسی می‌کند. خبرگزاری کتاب ایران ( ایبنا) درباره ضرورت و فایده رویکرد ژانری در مطالعات تاریخ ادبی با نویسنده این مجموعه گفت‌و‌گویی انجام داده است که می توانید در اینجا ببینید.ب
