نقدی بر کتاب “کمدی منطق”

کمدی منطق یا Logicomix رمانی تصویری است که با زبانی طنز و جذاب به توصیف مهم ترین اتفاقات مبانی ریاضیات از اواخر قرن نوزدهم تا شروع جنگ جهانی دوم پرداخته است. شخصیت اصلی این داستان ریاضیدان بزرگ انگلیسی برتراند راسل است که نقشی قابل توجه در منطق ریاضی و نظریه ی مجموعه ها داشته است.

این کتاب را آپوستولوس دوکسیادیس به همراه کریستوس پاپا دیمیتریو نوشته است.

متن پشت جلد کتاب به شرح زیر است:

“برتراندراسل ، قهرمان اصلی کمدی منطق ، یکی از بزرگ ترین فلاسفه ی معاصر، یکی از شاخص ترین جستجوگران یقین مطلق و یکی از شناخته شده ترین پایه گذاران مبانی ریاضیات است. کمدی منطق به همان تعبیر کمدی است که اثر بزرگ دانته ، کمدی الهی ، کمدی است: سفری از تاریکی به روشنی. کمدی منطق رمانی تاریخی است که قهرمانان اصلی آن ، راسل ، کانتور ، فرگه ، هیلبرت ، گودل و ویتگنشتاین مسیری بیسیار ناهموار را برای دست یابی به حقیقت طی می کنند، مسیری که بعضی از آن ها را به مرز جنون می کشاند، و بعضی را از مرز می گذراند. اما داستان پایانی خوش دارد.”

نویسندگان این کتاب می‌گویند: «در بازسازی زندگی برتراند راسل، ناچار بودیم راه خود را از میان منابع بسیاری پیدا کنیم، بنابراین آنها را انتخاب، خالصه و ساده کرده‌ایم، تغییر داده‌ایم و درمواردی از نو آفریده‌ایم. اگرچه روایت ما از شخصیت‌های اصلی در حد امکان به زندگی واقعی آنها نزدیک است، اما در چند مورد ناچار بودیم جهت حفظ انسجام و عمق داستان از بعضی از واقعیت‌های تاریخی فاصله بگیریم. بیشتر این موارد درباره ملاقات‌هایی است که شاهدی در مورد وقوع آنها در دست نیست یا حتی، در بعضی مواقع، اصلا اتفاق نیافتاده‌اند. اما این ملاقات‌های خیالی مبتنی بر تاثیرات فکری متقابل این متفکران در عالم واقعیت بر یکدیگر با استفاده از نامه‌ها یا نوشته‌هایشان بوده است. باید اضافه کنیم که جدا از ساده‌سازی‌هایی که لازمه چنین روایت‌هایی است، به هیچ‌وجه به خود اجازه ندادیم که در ایده‌های ماجراجویانه بزرگی که طرح داستان را شکل می‌داد، بینش‌ها و مفاهیم محوری آنها، و مهم‌تر از همه، چالش‌های عاطفی، وجودی و فلسفی در هم تنیده با آنها دست ببریم».

کتابهای کمیک هماکنون بخش مهم و جدایی ناپذیر ادبیات داستانی و سینما هستند.اهمیت آنها هر روز بیشتر و بیشتر می شود و تاثیرگذاری آنها به حوزه دیگر هم چون آموزش،تاریخ و فلسفه هم کشیده شده است.بعضی از کمیک های امروزی بخصوص در ژاپن را می توان از لحاظ عمق و معنا با شاهکارهای کلایک ادبیات مثل آثار دانته،میلتون و شکسپیر رقابت نمایند.پس عجیب نیست برای توصیف بخش مهمی از تاربخ منطق و ریاضیات به سراغ این نوع مدیوم بسیار محبوب رفت.

کتاب داستان تلاش راسل برای ایجاد یک ساختار منسجم و مستحکم علمی برای ریاضیات به عنوان مادر علوم را به موازات داستان زندگی اش روایت می کند.تلاشی که شخصیتهای مشهور و تاثیرگذار دنیای رایضیات و منطق مثل کانتور ، فرگه ، هیلبرت ، گودل و ویتگنشتاین را هم به ما می شناساند و ادراکات و خواستهای آنان را هم نمایش می دهد.البته داستان یک بخش سومی هم دارد که از دل گفتگوهای پدیدآورندگان کمیک در دل کمیک نیز به مسائل مهمی در این حوزه و دیگر حوزه ها اشاره می کند.تلاش راسل مشابه تلاش فیزیک  دانان برای توصیف نظریه بنیادی ام در فیزیک است.تلاشهایی که شاید با شکست مواجه شدند اما موجب درک عمیقتر علم و ظهور نظریات جذاب و جدیدی شدند که ساحت علم و دانش را توسعه دادند.

با توجه به اینکه علم همیشه با فلسفه و جهان بینی درگیر و در تعامل و تقابل بوده این کتاب هم ترکیبی از این سه است و فلسفه و جهان بینی هم در آن حضوری پررنگ دارد.

برتراند راسل فیلسوف و ریاضی دان و منطق دان مشهور انگلیسی یکی از مهمترین و بحث انگیزترین چهره های قرن بیستم بود.تاثیر او در این قرن مشابه تاثیر روسو و منتسکیو در قرن هفدهم و مارکس و انگلس در قرن نوزده و بیست بوده است تاثیری که هنوز هم ادامه دارد و امثال نوام چامسکی رهروان راه اویند.نهاد های محیط زیستی، صلح طلبان و آنارشیستها و حتی نهادهایی مثل یونسکو و یونیسف تحت تاثیر تفکرات او هستند.از این لحاظ او یک چهره شاخص می باشد و مناسبترین شخص برای قهرمان بودن در توصیف تاریخ و این کتاب بوده است.

تصاویر کتاب به سبک تن تن (کمیک استریپ خاص)، با خطوط و اشکال ساده، اما بسیار غنی، با سایه و عمق بسیار بیشتر هستند که حس یک فیلم درام تاریخی با فیلمبرداری کلاسیک را به خواننده القا می‌کند.

کتاب البته کامل نیست و نقصهای مهمی دارد و در بعضی مسائل سرسری تعبیر شده و رها شده اند مثل موضوع رابطه منطق و جنون و نقصهای تفکری حلقه وین که مریدان راسل و ویتگنشتاین هستند در مقابله با دنیای مدرنی که خود آنها بانی آن هستند و گاهی در قالب انحرافهایی چون نازیسم و بنیادگرایی دینی و تروریسم دولتی و ابرقدرتها تجلی می یابد.

داستان بنوعی هم نا تمام است در اواخر کتاب متخصص کامپیوتر کریستوس با عصر نوین ارتباطات با ظهور کامییوتر با سردمداری فون نویمان و تورینگ از دوران جدیدی سخن می گوید که در منطق و فلسفه آغاز می شود.این می تواند داستان کتابی دیگر باشد که مکمل این کتاب شود عصری که ما در آن زندگی می کنیم عصر رایانه، شبکه های اجتماعی و عصری که مدرنیسم دگرگون شده و به غول عجیب هفت سری با مزایا و معایب مخصوصش بدل شده است.عصر ابهام ، عدم قطعیت و تزلزل که منطق نسبتاً مستحکم نسل راسل را که حتی جنگهای جهانی و انقلابهای خونبار نتوانست متزلزل کند عصر ارتباطات متزلزل کرده است.

کتاب فوق اثر جالب سرگرم کننده و تفکر برانگیزی است که با سبک جذاب کمیک جذابتر هم شده است.

ترجمه ی کتاب یاد شده توسط انتشارات فاطمی در سال ۱۳۹۴ انتشار یافت. مترجم کتاب دکتر امیرحسین اصغری است.

نویسنده : محمدرضا آزادی