کتاب کار و راهنمای مطالعهٔ دانش‌‌آموز

مقدمه
یکی از راهبردهای مهم در یادگیری، انجام تمرین‌های متناسب با اصول یادگیری و تکرار آن است. این امر اگر همراه با گسترش مفاهیم و بر مبنای اصول یادگیری باشد به یاد‌گیری عمیق و پایدار خواهد انجامید و از طرفی چنانچه تمرین‌های مناسب، هم به‌صورت ساده و هم پیچیده طراحی و انجام شود می‌تواند در کاربرد مفاهیم و اصول برای پیش‌بینی پدیده‌های دیگر کمک کند. دورهٔ کتاب‌های کار و راهنمای مطالعهٔ دانش‌آموز براساس برنامهٔ درسی دورهٔ متوسطه و به ‌منظور بهبود امر یادگیری دانش‌آموزان تهیه شده است. در این کتاب‌ها ابتدا بعضی از مفاهیم کتاب‌های درسی با ذکر مصادیق تشریح شده است و بعد از توسعهٔ آن مفاهیم، مصادیق آن در قالب تمرین‌های طبقه‌بندی‌شده برای یادگیری عمیق آمده است.
دانش‌آموزان باید همواره کتاب درسی را اصل قرار داده و برای آمادگی بیشتر و انجام تکالیف از این کتاب‌ها استفاده نمایند. بدیهی است کتاب کار و راهنمای مطالعه در کنار کتاب درسی با راهنمایی معلم می‌تواند مفید باشد. این سازمان امیدوار است علاوه بر تألیف کتاب‌های کار و راهنمای مطالعه برای درس‌های ریاضی، فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی، زبان انگلیسی، زبان و ادبیات فارسی و عربی نسبت به تهیهٔ کتب مناسب برای سایر دروس نیز متناسب با رشتهٔ تحصیلی دانش‌آموزان به‌تدریج اقدام نماید. این اقدام مرهون همکاری شایستهٔ مؤسسهٔ فرهنگی فاطمی با این سازمان برای تحقق بخشی از اهداف ذکر شده است.
                                                                                                                           سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی
                                                                                                                                        وزارت آموزش و پرورش

پیشگفتار مؤلفان
اگر نگاهی به کتاب «نصاب‌‌الصبیان» ابونصر فراهی بیندازیم، خواهیم دید که این کتاب یک کتاب درسی تمام عیار است و در زمان خود انقلابی در شیوه‌ی آموزش بوده است. در این کتاب و به دلیل محدود بودن گستره‌ی علم، هم زبان فارسی و ظرایف آن آموزش داده می‌شود و هم علوم تجربی، قرآن و معارف اسلامی، تاریخ و جغرافی و هم زبان عربی. اما با گذشت قرن‌ها و گسترده شدن دانش بشری، علوم به رشته‌های مختلف و مجزا تقسیم شدند ...  ازاین‌رو دانش‌آموزان امروز باید حجم زیادی از اطلاعات را در قالب کتاب‌های درسی دریافت کنند و برای اینکه حجم این اطلاعات به‌گونه‌ای نباشد که فراگیر از آن گریزان باشد، مفاهیم به‌صورت خلاصه‌وار به آنان ارائه می‌گردد و باز کردن مطالب و شرح و توضیح آنها به معلم واگذار می‌شود. اما به‌دلیل فشردگی مطالب باز هم معلم فرصت کافی پیدا نمی‌کند تا آن‌طور که بایسته است، حق مطلب را ادا کند. در اینجاست که نقش کتاب‌های کمک‌آموزشی بیشتر احساس می‌شود.
کتاب حاضر که تقدیم دانش‌آموزان عزیز می‌شود، کتابی است که با هدف کمک به آموزش زبان عربی طراحی شده و برای بهبود کیفی آموزش و درک بهتر کتاب درسی با توجه به اهداف آموزشی زبان عربی فراهم آمده است. کتاب بیشتر بر شیوه‌ی اکتشافی متکی است بدین معنی که با طرح سؤالات متعدد و متنوع که پاسخ به آنها برای دانش‌آموزان آسان است، او را برای یافتن پاسخ صحیح کمک می‌کند.

ویژگی‌های این کتاب
این کتاب در هفت درس (به تعداد دروس کتاب درسی) تهیه شده و هر درس شامل نکات زیر است:
الف) توضیح لغات و اصطلاحات تمام متن‌ها آمده است، اما ترجمه‌ی نهایی متن به خود دانش‌آموز واگذار شده است.
ب) توضیح قواعد صرفی و نحوی کتاب با زبانی ساده و قابل فهم برای دانش‌آموز با استفاده از مثال‌های متعدد، جدول، نمودار و اشکالی که به فهم مطالب کمک می‌کند، تبیین گردیده است.
در انتهای مبحث توضیح قواعد، بخشی تحت عنوان «بیشتر بدانیم» گنجانده شده و در آن نکاتی که به فهم قواعد درس کمک می‌کند، آورده شده است؛ و بلافاصله پس از آن از دانش‌آموز خواسته شده است با حل یک تمرین قبل از وارد شدن به تمرین‌های اصلی،‌ آموخته‌های قواعد خود را محک بزند.
ج) پس از توضیح مفاهیم صرفی و نحوی هر درس، به بخش «تمرین» می‌رسیم. در این بخش با گنجاندن ده تمرین متنوع که برخی از‌آنها جنبه‌ی سرگرمی نیز دارند، از زوایای مختلف مفاهیم قواعد مورد توجه قرار گرفته است و سعی گردیده حداقل یکی از این تمرین‌ها را یک متن داستانی تشکیل دهد تا دانش‌آموز با ترجمه‌ی مستمر متن‌های کوتاه، هم در ترجمه مهارت بیشتری پیدا کند و هم بیش از پیش با متون عربی آشنا گردد. پرواضح است که فلسفه‌ی اصلی درس عربی کمک به دانش‌آموزان برای فهم متون دینی است و این مهارت فقط با تمرین و تکرار در فرد ایجاد می‌شود. نکته‌ی دیگر اینکه نهایت تلاش به‌عمل آمده تا این متن‌ها از شواهد متعددی در ارتباط با قواعد درس برخوردار باشند. به همین دلیل است که دو نوع سؤال در ارتباط با این قبیل متن‌ها طرح گردیده است. یکی سؤالات صرفی و نحوی مرتبط با درس و دیگر سؤالاتی با ویژگی درک مطلب و فهم کامل متن.
همچنین تلاش شده است که دیگر تمرین‌های 9 گانه متنوع و جذاب باشند و حداقل یکی از آنها در قالب حل جدول ارائه شود.
تمرین «للتحلیل صرفی و الاعراب» برای کاربردی کردن قواعد آموخته شده بسیار حایز اهمیت هستند.
در این کتاب سعی شده است حداقل یکی از مجموعه تمرین‌های ده‌گانه به این امر اختصاص داشته باشد.
د) پس از پایان بخش حل تمرین، به قسمت پرسش‌ها می‌رسیم. این پرسش‌ها خود چهارگونه‌اند:
پرسش‌های مروری: در این نوع پرسش، سؤالاتی دوپاسخی طراحی شده است که پاسخ‌گویی به آنها توسط دانش‌آموز موجب مرور مطالب خوانده شده می‌گردد و به تثبیت آموخته‌ها می‌انجامد. در این بخش سؤالات به گونه‌ای طراحی شده‌اند که تمام مفاهیم را پوشش می‌دهند.
پرسش‌های مقایسه‌ای: از طریق این نوع سؤالات، بار دیگر آموخته‌های دانش‌آموز محک زده می‌شود تا اگر مطلبی را خوب نیاموخته و یا فراموش کرده، به‌طور دقیق آن را فرا گیرد. در این نوع پرسش‌ها نیز تمام مفاهیم قواعد درس پوشش داده می‌شوند.
پرسش‌های مفهومی: در این نوع پرسش، سؤالات مربوط به قواعد به‌صورت مستقیم مطرح شده و پاسخ شفاف و با تفصیل از دانش‌آموز خواسته می‌شود. این پرسش‌ها نیز همانند پرسش‌های قبل، با هدف تکرار و یاد‌آوری مفاهیم طراحی شده‌اند.
پرسش‌های چندگزینه‌ای: دانش‌آموزان ما دیر یا زود با پدیده‌ای به‌نام کنکور مواجه می‌شوند. پدیده‌ای که متأسفانه قبولی در آن مبدل به هدف اصلی درس‌خواندن دانش‌آموزان شده است. لذا بر ما لازم است که از هم اکنون و از سال اول دبیرستان‌ آنها را با این پدیده آشنا سازیم، و طرح سؤالات چندگزینه‌ای به همین منظور در کتاب گنجانده شده است. دانش‌آموزان با پاسخ‌گویی به این پرسش‌ها کمابیش با شیوه‌ی طراحی سؤالات عربی کنکور آشنا می‌شوند و تا حد زیادی در مواجهه با پدیده کنکور، در آینده اعتماد به نفس بیشتری کسب می‌کنند.
در پایان، امید است این کتاب بتواند در آموزش زبان عربی به دانش‌آموزان خدمتی شایسته کند. توفیق همگان را از خداوند مسألت داریم.